Nieuwe kansen door ander taalgebruik?

Het klinkt simpel: gebruik andere zinnen en er ontstaan nieuwe kansen. Verander het onderwerp in zinnen in een discussie en de discussie zal totaal anders verlopen. Toch is het zo simpel. Taalgebruik heeft veel invloed op de keuzes die individuen in een samenleving kunnen maken. Taal kan letterlijk mogelijkheden onzichtbaar maken of kansen uit het gezichtsveld slaan. Door zinnen anders te formuleren, kunnen ineens die kansen en mogelijkheden wel zichtbaar worden. Wat koop je vandaag: ‘groente’ of  ‘bespoten groente’? klinkt heel anders dan ‘groente of biologische groente’. Door taal te veranderen, kan een samenleving meer ruimte bieden aan bijvoorbeeld vrouwen en een gezond klimaat. 

Onzichtbaar door taal

Mogelijkheden, kansen, situaties, kleuren, verschillen, etc. kunnen letterlijk onzichtbaar worden door de taal van een samenleving. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat mensen die een taal spreken met veel verschillende woorden voor kleuren, zoals oker, aquablauw, dieprood, ook veel meer kleurverschillen kunnen waarnemen dan mensen die in een taal spreken met minder woorden voor kleuren. Het verschil in kleuren is voor die mensen letterlijk ‘onzichtbaar’. Binnen de taalwetenschap noemt men dit taalkundige relativiteit. 

Taalkundige relativiteit heeft ook invloed op de keuzes die mensen maken. De taal heeft namelijk gevolgen waarop mensen zich dingen herinneren en hoe de hersenen informatie verwerken. De taal geeft de hersenen signalen bijvoorbeeld wat belangrijk is en wat niet. Wat vaak genoemd wordt is belangrijk, wat genoemd kan worden bestaat, waar geen woorden aan gegeven zijn, is vaak dus ook letterlijk onzichtbaar.

Diversiteit

Taal heeft door de sturing van het onderbewuste dus een belangrijke invloed op welke keuzes individuen kunnen nemen. Hoe diverser het taalgebruik is, hoe minder er ‘onzichtbaar’ is. Door een diverser taalgebruik kunnen individuen meer keuzes zíen en maken. De samenleving zal bij meer diversiteit in het taalgebruik ook meer diversiteit in haar keuzes tonen. 

Aangezien taal een aantoonbaar belangrijke invloed heeft op keuzes, is taal ook de sleutel tot maatschappelijke veranderingen. Spreek je over ‘vrouwenquotum’ of ‘mannenquotum’? Over ‘vrouwen verdienen minder’ of ‘bedrijven betalen vrouwen stelselmatig minder’? Is het probleem ‘geweld tegen vrouwen’ of ‘geweld door mannen’? De gebeurtenis blijft hetzelfde. In alle gevallen geeft onze taal in de zinnen een andere zichtbare aan. In de eerste zinnen is de de vrouw ‘zichtbaar’, in de tweede zinnen de man c.q. bedrijven. De vrouw wordt ineens ‘onzichtbaar’. Door de eerste zinnen uit te spreken verwacht men verandering van gedrag van het onderwerp, de vrouw, om tot een oplossing te komen. In de tweede zinnen verwacht met een verandering van mannen en bedrijven om tot een oplossing te komen. Het situatie is niet gewijzigd, maar door ander taalgebruik verschuift de discussie en worden de oplossingen bij andere mensen gezocht. Door in debatten de verantwoordelijke als onderwerp te noemen, wordt het probleem ook bij de verantwoordelijke neergelegd.

Norm

Taalgebruik geeft ook heel subtiel aan wat de norm is in een land. Doordat taal ons dagelijks omringt is deze vormende normering onzichtbaar en onhoorbaar voor ons geworden. Als kinderen die onzichtbaar groeien voor hun ouders, totdat de kleding te klein wordt. Iets wat je dagelijks ziet of hoort is immers ‘normaal’ voor je brein en wordt niet bewust geregistreerd. 

Ons taalgebruik zit vol met zulke subtiele waarden en normen. Waarom zijn er bijvoorbeeld ‘Maatschappelijk Verantwoordelijke Bedrijven’ en geen ‘Bedrijven voor financieel eigen gewin’? Is het niet vanzelfsprekend voor een bedrijf een om bijdrage binnen de maatschappij te leveren? ’Biologische groenten’ is ook een voorbeeld. In de winkels is er ‘groente’ en ‘biologische groente’ te koop. Door biologische groente apart te noemen, wordt aangegeven dat ‘biologisch’ de uitzondering is. Wat zou de keuze van de consument zijn, als er in de winkel de keuze is tussen: ’groente’ en ‘gemodificeerde groente’? Of ‘groente’ en ‘bespoten groente’? Zouden de consumenten dan nog voor dezelfde groenten kiezen of zouden zij een andere keus maken?

Een andere voorbeeld van een subtiele manier van ‘onzichtbaar’ maken, is de zin ‘jongens’ voor gemengde groepen. Waarom spreken we meisjes aan met ‘jongens’? Met dat ene woord worden kinderen geleerd dat jongens de ‘norm’ zijn en meisjes ‘onzichtbaar’. Zij worden letterlijk niet genoemd en worden dus ‘onzichtbaar’ in het onderbewuste van het brein en daardoor ook in de keuzes die gemaakt kunnen worden. Meisjes hebben nauwelijks de mogelijkheid hebben om die ruimte op te eisen: er is immers geen Nederlands woord om een gemengde groep toe te spreken. Spreek een gemengde groep met ‘meisjes’ aan en je krijgt de wind van voren, want er zijn ook jongens bij. Zo vormend is taal voor de ‘zichtbaarheid’ van individuen. 

Bewustwording

De eerste stap voor verandering is bewustwording. Bij alles wat we lezen, horen en spreken kunnen we ons de vragen stellen: ‘wat is de norm?’ en ‘Is dit de norm die ik uit wil dragen?’ Door zinnen te analyseren worden die vragen beantwoord. Wat als onderwerp wordt genoemd is vaak de verantwoordelijke of juist het afwijkende? Wordt genoemd wat zichtbaar zou moeten zijn? Dit is niet altijd in lijn met hoe de werkelijkheid of norm zou moeten zijn. De verschuiving van de werkelijkheid is vaak onopvallend. Is de zin die je leest kloppend met jouw norm? Klopt de informatie die je krijgt wel? Biologische groente is bijvoorbeeld natuurlijke groente en wordt al eeuwen door mensen gegeten. Gemodificeerde en bespoten groenten is relatief nieuw en slechter voor het lichaam. Wat kies je als norm? Welke zinnen gebruik je om dat uit te dragen? Door mijn eigen taal te veranderen, kan ik op subtiele wijze duidelijk maken wat mijn norm is en zo mensen in staat stellen om andere keuzes te maken.

Nieuw leven door ander taalgebruik

Door bewust te zijn van de communicatie kun je je leven en je omgeving veranderen. Door andere woorden te gebruiken, kunnen andere keuzes worden gemaakt. Simpelweg omdat ze 'de waarheid' anders zien. Bespoten groente klinkt een stuk minder aantrekkelijk dan biologische groente. Toch hebben we het over precies dezelfde tomaten.